Osmanlı’da hatta onun da öncesinde İslam medeniyetinde psikolojik ve psikiyatrik bazı hastalıkların tedavisinde müziğin kullanıldığı örnekler vardır. Hatta Edirne Şifahanesi ise bunun en bilinen merkezlerinden birisidir. Aynı dönemlerde Avrupa’da psikolojik bir rahatsızlığı olan insanlara yapılan muamele ile kıyaslanınca (yakmak, işkence etmek vs.) çok gelişmiş ve insani bir yöntem olduğu aşikâr.
Kabaca süreçten bahsedecek olursak, konu “delilere rastgele müzik dinletmenin” çok ötesinde bir şey. Hastalar belirli bir süre bu mekanlarda tutulurlar ve hastalıklarına, yaşlarına, cinsiyetlerine hatta günün saatine vs. göre çeşitli makamlarda müzikler dinletilerek iyileştirilmeye çalışır. Modern bir insan için safsata gibi görülebilecek olan bu konuda, yüzlerce yıl süren uygulamalarda sayısız vakanın iyileştiği kayıtlara geçmiştir. Hatta hangi makamın hangi tür hastalara uygulanacağına dair etraflı pratik bilgiler içeren yazma eserler mevcuttur. Özetle, eğer iyileşme meselesi safsata olsaydı, yüzyıllar içinde binlerce hatta belki on binlerce vaka varken eninde sonunda birileri farkına varırdı. Belki her vaka iyileşmiyordu ama bu uygulamalar modern zamanlara kadar devam etmişse demek ki iyileşen vakaların sayısı da çok büyük oranlarda olmalı.
Peki günümüz insanı bu şekilde müzik yordamı ile kimsenin iyileşemeyeceği konusunda haksız mı? Bence çok haksız sayılmaz. Yani hem geçmişte insanların müzikle iyileştiği fikrine, hem de günümüzde hiç kimsenin müzikle iyileşemeyeceği fikrine katılıyorum gibi bir durum var ortada. Politikacı olmadığıma göre, yani herkese evet demekten bir çıkarım olmadığına göre, aradaki farka bakmak gerek; o da çevresel koşullar.
Biliyor ve inanıyorum ki, bu fikir ilk olarak benim aklıma gelmemiştir araştırmadım; eminim birileri benden önce bunu düşünmüştür. Bahsettiğim tespit şu ki: günümüzde insanlar aşırı derecede müziğe maruz kaldıkları için müziğe karşı tepkisizleşti. Şifahanelerin aktif olduğu birkaç yüzyıl öncesinden geriye doğru birkaç asırdaki ortalama yaşam pratiklerine baktığınız vakit, müzik günümüzdeki kadar insanların hayatlarında yer edinmemiştir. Özel haller dışında müzik işitme imkanı olan durumlar dini mekanlar/törenler, düğünler vs. ile sınırlıydı. Radyo, televizyon gibi bir gerecin olmamasının yanı sıra tesadüfen etrafında bir enstrüman çalan bir kimse varsa ancak bir enstrüman sesi duyabiliyordu. Bu bakımdan müziğin o dönemin insanının dünyasındaki yeri ve önemi çok daha yüksekti, buu nedenle de algısı çok daha açıktı çünkü müzik birlikte tuvalete dahi götürdüğümüz bir aletten erişebildiğimiz bir şey değildi. Hele de makamsal yapılar, ezgisel tekrarlar, detaylardaki ince işler müziğe aç bünyelerde çok daha büyük bir etki bırakmaya kadirdi. Modern insan ise her an her yerde ve kesintisiz olarak müziğe maruz kaldığı için olsa gerek, müziğe karşı algıları eski insanlara göre belki de nasırlaşmış durumdadır.
Bu durumun şifası nedir peki diye soracak olursak; nörolojik kanıtlara dayanmasa da naçizane görüşüm olarak paradoksal bir şekilde az dinlemek. Yani, sürekli ve kesintisiz olarak kendini müziğe maruz bırakmamak, arada “müzik orucu” yapıp sonra tekrar dinlemeye başlamak müzikten alınan tadın çok daha yüksek bir duygusal seviyeden algılanmasına vesile olabilir. Tabi, müziği karneye bağlamışsak eğer bunu idareli kullanmak, gerçekten insana bir şeyler katan bir müziğin dinlenmesi daha çok önem arzediyor. Kimi zaman bahsettiğim duygusal açıklıkla “ne kadar bilirsen hey dost bilene danış, danışan dağları aşar mı aşar” diye insana kadim bilgelikten bir damlacık bir şey katarken, kimi durumda bir saz semaisindeki ezgilerin teferruatlarına odaklanıp oradaki o ince işçilik vesilesi ile bir güzellik duygusunu tatmak, kimi zaman kimseye hiçbir anlam ifade etmeyecekken sizin çok önemli bir anınızla, sevdiğiniz bir şahısla özdeşleştirdiğiniz bir müzik vasıtası ile o öz-yüzleşmeyi sağlamak mümkün olabilir.
Özetle, yeteri kadar ve kaliteli müzik dinleyerek kaynakları boşa harcamadığınız gibi verimi artırmak mümkün.